MEME SAĞLIĞI, HASTALIKLARI VE HEMŞİRELİK DEĞERLENDİRİLMESİ

            MEME SAĞLIĞI, HASTALIKLARI VE  HEMŞİRELİK DEĞERLENDİRİLMESİ

Meme, bir kadın için en önemli organlardan biridir . Dişiliğin sembolüdür aynı zamanda anneliğinde sembolü olduğu için kutsaldır. Bir kadın doğum sonrası , en kıymetli varlığı olan yavrusuyla ilk bağını memesiyle kurmuş ve onu bu organıyla beslemiştir. Kadın sağlığı için fiziksel ve psikolojik olarak önemi büyük olan memenin sağlığının korunması önceliklerimiz arasında olmalıdır. Bu da memenin yapısının ve gelişim aşamalarının bilinmesi ve gerek kendi kendine gerekse belirli aralıklarla uzman bir meme cerrahi hekiminin kontrolü ile mümkündür.              

           Meme:

Göğüs bölgesinde, 2. ve 7. kaburgalar arasında yerleşimli, cilt, cilt altı yağ dokusu ve meme dokusu olmak üzere 3 temel yapıdan oluşmuştur. Ciltle kaplı olan bu dokunun iç yapısında salgı bezleri , yağ dokusu ve bağ dokusu bulunur. Her meme süt üreten 15-20 lobdan oluşmuştur. Her lob  kendi içersinde dallanarak çok sayıda bölüme ayrılır. Meme dokusu içersinde üretilen sütün dışarı taşınması için süt kanalları bulunur.                                              

           Ergenlikten itibaren ; her adet döneminde, gebelikte , laktasyonda ve menapozda memelerde değişiklikler olur. Ergenlikte; overlerden salgılanan östrojen hormonunun etkisiyle memeler büyümeye başlar , yağ ve bağ dokusu artar.Her adet döneminde süt kanallarının ucunda süt bezleri oluşur ve memede su tutulumu olur. Ödeme bağlı hassaslaşan memelerde gerginlik oluşur.

 Gebelik ve laktasyon döneminde; prolaktin hormonunun etkisiyle memelerde süt üretimi başlar. Bebeğin emmesi ve oksitosin hormonunun etkisiyle süt , süt kanalları içersinde meme ucuna taşınır. Bu dönemde meme üzerindeki damarlaşmalar artar, memeler büyür . Meme ve meme ucunun rengi koyulaşır.

  Menopoz döneminde; hormonların etkisinin azalması sebebiyle memelerde sarkma , küçülme ve meme ucunda küçülme görülür.  25 yaşından itibaren her kadın yılda bir kez iyi bir meme cerrahi hekimine meme kontrolüne gitmelidir .  Ailede kanser öyküsü olan kadınlar için kontrol süresi 6 aydır.                                                                Bu süreler dışında ise evde  kendi kendine meme muayenesi yapılmalıdır.

            Meme Muayenesi:

 Ergenlikten itibaren her kadın kendi kendine meme muayenesi yapmalıdır.Muayene için en uygun zaman adet bitiminden 4-5 gün sonradır. Menapoza girmiş kadınlarda ise her ayın aynı günü meme muayenesi yapılmalıdır.   Elle meme muayenesi; ayakta, yatarak ve duşta yapılır. 

Ayakta: Belden yukarısı çıplak olarak , kollar iki yanda açık bir şekilde ayna karşısına geçilir .Kollar önde ve omuz hizasındayken memeler gözlemlenir. Eller kalçada / belde ve hafif bastırarak memeler gözlemlenir.

Yatarak: Sırt üstü yatar pozisyonda iken sağ meme için sol, sol meme için sağ elin üç orta parmağın iç kısımları meme ucundan başlayarak hafif hafif dokunarak, dairesel hareketler çizerek memenin tamamı ve koltuk altı kontrol edilir.

 Duşta: Sağ meme için sol, sol meme için sağ el kuralıyla yine meme ucundan başlayarak, dairesel hareketlerle parmaklar meme ucundan başlayarak koltuk altına doğru gezdirilerek tüm meme ve koltuk altı kontrol edilir.

 

Meme Muayenesinde Dikkat Edilecekler: 

 

- Memelerin büyüklüğüne, simetrisine. , meme başına ve koltuk altına bakılır.   

 - Memelerde asimetri varmı.               

 - İki meme arasında şekil ve renk farkı var mı 

 - Meme başında çekilme var mı.            

 - Meme derisinde çukurlaşma var mı.  

 - Meme başında kabuklaşma var mı.

 - Meme ucunda kendiliğinden ( sıkmadan) bir akıntı var mı , var ise akıntının özelliği nasıl.

-0lağan dışı şişlik , sertlik var mı ? gibi değişikliklerden en az birisi farkedildiğinde ivedilikle iyi bir meme cerrahi hekimine başvurulmalıdır.  Hekim istemi ile bir takım ileri tetkikler yapılabilir.    

MEME TETKİKLERİ  :                                      

           Meme USG:

           Yüksek frekanslı ses dalgaları ile görüntüleme işlemidir. Radyasyon tehlikesi yoktur        

           Mamografi:

           Memenin X ışınları ile incelenmesidir.    Her kadının;  35-40 yaşında 1 kez. 40-49 yaşında 2 yılda 1 kez.   50 yaş üzerinde her yıl mamografi yaptırması gerekmektedir.

            MR:

            Manyetik alan oluşturularak radyo dalgaları ile elde edilen bir görüntüleme işlemidir. Çok özel durumlarda , nadiren hekim istemiyle kullanılabilir. Meme hastalığı tanısı için kullanımı çok gerekli değildir.                                                                               

            Biyopsi:

             Memedeki olağan dışı dokunun özelliğinin teşhisi için kullanılır.

 

             Meme Kanseri Tedavisi:

 

  -Cerrahi tedavi :

 1)Meme koruyucu cerrahi:Memedeki istenmeyen dokunun cerrahi olarak çıkarılmasıdır. Hekim gerekli görürse bazen lenf bezlerinide çıkarabilir.

  2) Mastektomi: Memenin ve lenf bezlerinin çıkarılmasıdır. 

  - Kemoterapi: Cerrahi işlem öncesi veya sonrasında uygulanan ilaç tedavisidir .  

   -Radyoterapi: İyonlaştırıcı ışın tedavisidir.

  - Hormonal Tedavi:  Hekimin istemiyle hormon ilaçlarının kullanılmasıdır.

  -İmmünoterapi: Bağışıklık sistemini aktive ederek veya baskılayarak uygulanan bir tedavi yöntemidir.  

 

Tedavi Sonrası  Gelişebilecek Olası  Komplikasyonlar:

Cerrahi tedavi sonrası:

1)Ağrı.

2)Hareket kısıtlılığı / sinir hasarı.

3)Enfeksiyon.

 4)Seroma(Deri flepleri altı veya axillada sıvı birikimi).

5)Flep Nekrozu.  

6)Hematom (cerrahi sonrası ilk 12 saatte gelişebilir. Küçük çaptakiler sponton absorbe olur ve   sekelsiz iyileşir)

 7)Kol Disfonksiyonu

 8)Lenfödem.  

Kemoterapi sonrası:

1)Bulantı-kusma.                                  

2)Kemik iliğinin baskılanması.             

 3)Alopesi(saç, kirpik , sakal v.b.kılların geçici olarak dökülmesi).                        

4)Mukozit( Ağız içi doku iltihaplanması)

 Radyoterapi Sonrası:                            

 1)Meme hassasiyeti.                           

2)Kas gerginliği.                                          

 3)Hafif şişlik.                                          ,

4)Doku bütünlüğünde bozulma.            

5)Üst ekstremitede zayıflık.                     

6)Hassasiyet.                                    

 7)Ağrı.                                               

 8)Yorgunluk.                                 

9)Lenfödem.                                        

 Hormon Tedavisi Sonucu:                        

1)Gece terlemesi.                                 

2)Sıcak basması.                             

 3)Vajinal kaşıntı.                                

 4)Akıntı.                                         

 5)Cinsel istekte azalma.                         

  6)Bulabtı-kusma.       

                

 Mastektomi Sonrası Hemşirelik Bakımı: 

 

- Ameliyat öncesi ve sonrasında solunum  öksürük egzersizleri yaptırılır .                                                

- Ameliyat sonrası dönemde yaşam bulguları yakın takip edilir.                              

- Kanama/ şok belirtileri gözlemlenir.        

 - Semi fowler pozisyon verilir.                     

 -Ağrı giderilir.                                         

  -Ameliyatlı taraftaki kolun nabız ve dolaşım takibi yapılır.                             

-Yara bakımı yapılır . Dren varsa drenaj takibi , boşaltılması ve kaydı yapılır.    

 -Parmak hareketleri , uyuşukluk ve ödem takipleri yapılır.                               

 -Ameliyatlı taraftaki kol korumaya alınır. Tansiyon ölçümü ve invaziv girişimler  bu koldan yapılmaz.

                             

Hasta Eğitimi:   

                                

Hasta ve ailesinin bu süreçte gelişebilecek fizyolojik ve psikososyal sorunlarla başetmesi sağlanır .

- Ağrının azaltılması gerekmektedir. Hekimin önerdiği ağrı kesiciler kullanılmalıdır.                              

 -El kol omuz egzersizleri  öğretilmedir:         

  -Enfeksiyon belirtilerinin gözlenmesi gerekmektedir.    

  -Yara izlemi yapılmalıdır.                                             

  -Post -op kanser tedavisi konularındada bilgilendirilmesi gerekmektedir.

  Manikür, enjeksiyon , kan aldırma gibi invaziv işlemler operasyonlu koldan yapılmamalıdır. 

 Mutfakta veya bahçede çalışırken kesikleri önlemek için eldiven kullanılmalıdır.

 İç çamaşırları sıkı olmamalıdır.

 İdeal sporlar yüzme ve yürüyüştür 

 Cilt bakımı çok önemlidir.

 Bölge temiz  ve kuru tutulmalıdır.

 Kesik, kedi- köpek tırmalamaları , darbeler enfeksiyona ve lenf yolu hasarına neden olabileceğinden kaçınılmalıdır.

 Uçak yolculuklarında basınç farkı olduğu için bandaj kullanılmalıdır.

-Lenfödem engellenmesi için bilgilendirme yapılmalıdır.                    

 Lenfödem; lenfatik akımın tümör, fibrozis yada inflamasyon nedeniyle tıkanması sonucu proteinden zengin sıvının yumuşak doku içersine birikmesidir.  Lenfödem; Ekstremitelerde şişlik, ağırlık, sıkılık hissi ve ağrı oluşturur.

Lenfödem riski olan bireyler sıcak su, kaplıca güneşlenmekten uzak durmalı ve ödemli kola soğuk uygulama yapmalılardır. Yorucu hareketlerden kaçınılmalıdır. Aşırı kilo , uzun yolculuklar,ağır taşıma , ağır kaldırma , kolun sıkılması( tansiyon ölçümü, sıkı kıyafet ve aksesuar) lenfödemi tetikler.

 

                       

 

           Egzersizler:

 

Egzersizlerin başlama zamanı önemlidir.Hekimin önerisiyle hareketlere başlanması gerekmektedir. Erken başlanırsa; axiller drenaj artabilir ve iyileşme gecikebilir. Geç başlanırsa; kasılmalar ve kontraktürler olabilir. İlk 24 saat kolun pozisyonu korunur ve kol kullanılmaz. Egzersizler operasyondan 24 saat sonra başlanır ve planlı şekilde devam eder.  Drenaj miktarının ve seroma oluşumunun artmaması için drenler çekilene kadar yalnızca parmaklar,el bileği ve dirseğe yönelik egzersizler yapılır.                            

 1.günden itibaren ; elde top sıkma , parmak - bilek hareketleri( yumruk yapıp açma , el bileğini fleksiyona ve ekstansiyona getirme) saatte birkaç kez yapılır.                                     

2.günden itibaren dirsek hareketleri başlanır. 

Drenler çekildikten sonra omuz eklemini her yönde hareket ettiren , kol göğüs ve sırt kaslarını çalıştıran egzersizlere geçilir. Lenfatik akımı hızlandıran bu egzersizler yavaş yavaş arttırılarak günde bir kaç kez yapılır. 

 

Mastektomi Sonrası Özel Hareketler:   

              

1)Duvara Tırmanma Egzersizi:  Omzun hareket kabiliyetini arttırır. Yüz duvara  karşı dönülür. Ayak parmakları duvara 20-25 cm uzaklıkta durulur. El avuç içleri duvara koyulur. Parmaklar yardımıyla duvara tırmanma hareketi yapılarak, yukarıya doğru uzanılır. Gerginlik hissedene kadar yükseğe uzanılır. Her iki kol aynı seviyeye getirilmeye çalışılır. Başlangıç noktasına gelinerek egzersiz 5- 6 kez tekrarlanır. 

2)Göğsü Duvarda Esnetme Egzersizi: Sırt ve omuz kaslarının gelişimini sağlar. İki duvar bileşiminde yüz köşeye dönük durulur. Ayak parmakları köşeden 20-25 cm uzakta olmalıdır. Dirsekler bükülerek ön kollar duvara köşenin her iki tarafına koyulur. Dirsekler omuz bölgesine yakın olmalıdır. Kollar ve ayaklar sabit tutularak göğüs köşeye doğru yaklaştırılır. Başlangıç pozisyonuna dönülerek egzersiz 5-6 kez tekrarlanır. 

3)Yana Eğilme Egzersizi : Vücudun hareket kabiliyetinin arttırılmasına yardımcı olur. Sandalyeye dik bir şekilde oturulur. Eller önde birleştirilir. Kollar düzleştirilerek baş üzerine kaldırılır. Gövde sağa doğru eğilir . Başlangıç pozisyonuna gelinerek gövde sola doğru eğilir . Hareket sirküler olarak 5-6 kez tekrarlanır.     

 4) Değnek-Çubuk Egzersizi: Omzun hareket kabiliyetini arttırır. Sırtüstü yatağa uzanarak dizler bükülür. Ayak tabanı yatağa basar konumdadır . Her iki el ayaları yukarı bakacak şekilde bir çubuk (değnek)tutulur. Değnek baş üzerine kaldırılır.5 saniye tutulur. Kollar indirilerek hareket 5-6 kez tekrarlanır.

5)Dirsek Kanat Egzersizi:Göğsün ve onzun ön kısmındaki hareket kabiliyetinin arttırılmasını destekler. Sırt üstü yatarak dizler bükülür. Ayaklar yere basar. Eller boynun arkasına , dirsekler tavana bakacak şekilde sıkıştırılır. Dirsekler zemine doğru aşağı yukarı hareket ettirilir. Egzersiz 5-6 kez tekrar edilir.                                          

6)Saç Tarama egzersizi: Sağ kol baş üzerinden uzatılarak sağ avuç ile sol kulak tutularak sağ kulağa doğru saç tarama şeklinde hareket ettirilir. Daha sonar diğer kol ile karşı tarafta aynı hareket tekrarlanır. Hareket 5-6 kez tekrarlanır.                        

  7)Kürek Kemiği Esnetme Egzersizi:  Kürek kemiği hareket kabiliyetini arttırır. Masa başındaki sandalyeye yüz masaya dönük şekilde oturulur. Sandalyeye yaslanılır. Her iki kol masanın üzerine avuç içleri masaya gelecek şekilde dirsekten bükülü bir şekilde uzatılır. Sağlam taraftaki avuç içi ile masaya bastırılır. Bu kol hareket ettirilmez . Gövde hareket ettirilmeden , operasyon  geçirmiş taraftaki elin avuç içi masanın ilerisine doğru kaydırılır. Kol gevşetilerek hareket 5-6 kez tekrarlanır. 

8)Kürek Kemiği Sıkma Egzersizi: Sırt ve omuz kaslarının  kuvvetlenmesine destek olur . Sandalyeye yaslanmadan oturulur. Kollar dirseklerden bükülür. Kürek kemikleri sıkılarak dirsekler arkaya doğru itilir. Omuzlar düz tutulur. Başoangıç pozisyonuna dönülerek hareket 5-6 kez tekrarlanır.

Tüm hareketlerde başlarken derin nefes alınarak bitirirken nefes verilir. Böylece nefes egzersizleri sayesinda akciğerlerin havalanma kapasiteleri arttırılmış olur.